[1] Horum omnium fuit principium, et occasio principalis civitas Zamorensis, que stabilitate sua regnum contulit Aldeffonso. Hoc civitas est fundata in rupibus sempiternis. Tria flumina principalia serviunt ei, videlicet Dorium, Estula, et Aratorium. Duplici ponte gaudet, unde dixit quidam egregius versificator:
|
Nullus exercitus potest eidem aquarum habundanciam subtrahere, quomodo putei namque sempiterni a rupibus foro per totam civitatem erumpunt perpetuo emanantes. Montana saligagii et alistii, ei venacionis sufficienciam administrant; vallis eximia, vallis campica, vallis regia, vallis aurea, vallis aratoria, fecundaut eam mirabili ubertate. Distat autem por duas dietas a loco illo ubi lamprede et solia capiuntur. Distat antem a mari versus Portugaliam a Portu, per septem dietas bestie honerate. Distat a mari versus Asturias a portu Avilei por V.e vel sex dietas. Ratione cuius temporibus debitis copiam habet piscium marinorum. —170→ Pisces fluviales in magna copia, eidem circumadiacentes fluvii subministrant. Fructus habet la mirabili ubertate. Vinum inter spissum et rarum tenet medium, habundans et precipuum et consonum sanitati.
[2] Hec civitas principibus exhibuit servicia copiosa, et servicia sumptuosa, res corporum et animorum. Set quoniam semper stetit pro tuicione suorum iurium et phororum, infestos habuit principes qui volebant tyramnipce dominari et angariis popularibus saginari. Quorum hodie, peccatis exhigentibus, ambicio, et superbia, et cupiditas sic excrevit, quod prelati, et principes, et potentes, volitis et libitis involvuntur. Et perturbato ordine racionis, enervant iudicii veritatem. Et procuratis iniuriis, consuetudines violente pro iusticia inducuntur. Et in partes iusticie advocati, id iustum iudicant, quod aures mulceat presidentis. Et a summi iudicis intuitu alieni, occulos suos in terram statuerunt declinare. Nec est qui pauperi condescendat, nisi familiari debito inducatur; sed, utinam Altissimus videat et premittat, et non Hyspanie misere, sed facientibus imputetur, et non luat universitas oppressorum quod meretur iniquitas dominorum, et cesse indignacio magestatis compaciens clamoribus paupertatis. Cum enim cetere mundi provincie certis angariis seu perangariis deducantur, Hispania misera incertis oppressionibus cruciatur, semper remanens inconsumpta ut possit sepius deperire, et consumptionis piaculo reservari; et tot vulneribus sauciatur quod a summis capitibus successiva voragine cruciatur. Nec est quo possit vocem atollere, cum inimici iudices dominentur, nisi quod ut bestia agri et area siciens vociferatur, et vim paciens Sabbaoth Domini pulsat aures. Et utinam Deus videat; et, ut ceteras mundi partes, Hyspaniam iudicet et prospiciat de excelso.
[3] Constat siquidem quod eandem fidem debet dominus subdito, et maiorem quam subditus domino; sed si subditus dominum suum caperet, vel eidem aliquid mali faceret, absque dubio proditor esset; ita et si dominus subdituni iniuste capiat vel ab eo aliquid iniuste exhigat, proculdubio crimen prodicionis incurrit. Maior est perdicio in domesticos quam in extraneos; in amicos quam in inimicos. Igitur cum subditi sint humiles amici secundum Sapientem, maiorem prodicionem incurrit qui in eos —171→ exercet tirampnidem quam in alios. Domini quidem temporales fidelitatem debebant pauperibus, eciam antea quam eis homagium facerent, cum sint eorum proximi et christianitatis fibula coniuncti. Igitur cum fidelitas per homagium duplicetur, prodicionis crimen magis incurrunt domini, si ledunt vasallos suos post factum homagium quos tenenter defendere ac fovere, quam ante homagium sibi factum. Unde sciendum est quod, sicut vasallus tenetur domino servare fidelitatem in sex casibus, ita et dominus vasallo. Et isti sex casus notantur in Decreto, in capitulo de forma fidelitatis, XII.ª causa, questione V.ª, ubi dicit Gracianus sic: «Qui domino suo fidelitatem iurat ista sex in memoria semper habere debet; videlicet, Incolume, futum, honestum, utile, facile, possibile.» Incolume, ne sit in dampnum domino suo de corpore suo. Tutum, ne sit ei in dampnum de secreto suo vel de munitionibus suis, per quas tutus esse potest. Honestum, ne sit ei in dampnum de sua iusticia, vel de aliis causis, que ad honestatem eius pertinere videntur. Utile, tic sit ei in dampnum de suis possessionibus. Facile vel possibile, ne id bonum quod dominus suus facere leviter poterat, faciat ei difficile; neve id quod possibile erat, reddat ei impossibile. Ut autem fidelis hec nocumenta caveat, iustum est. Sed quia non sufficit abstinere a malo, nisi faciat quod bonum est, restat ut in eisdem sex supradictis consilium et auxilium domino suo fidelis prestet, si beneficio dignus videri vult, et salvus esse de fidelitate quam iuravit. Dominus quorum fideli suo in omnibus hiis vicem reddere debet. Quod si non fecerit, merito censebitur male fideri, sicut ille si in eorum prevaricatione, vel faciendo vel consenciendo deprehensus fuerit, perfidus et periurus iudicatur.
[4] Reddant igitur domini vassallis ea ad quera de foro et de iure et de regni consuetudine obligantur; et vassalli similiter reddant cis vectigalia et tributa, et alia que iuxta regni approbatam consuetudinem postulantur. Ad hoc enim hortamur in lege divina, in lege canonica et civili. Set hodie, peccatis exhigentibus, non petunt principes a vassallis debitum, sed indebitum; non quod iustum et consuetum, sed quod iniustum est et penitus insuetum, et ad que vassalli nullatenus obligantur; unde sicut pullus a milvo, agnus a lupo, favus ab urso, edus ab aquila; sic —172→ et homines populares a presidentibus continue devorantur, quamquam ipsi populares principibus et prelatis fidelius et utilius obsequantur.